Je pleegkind iets vaker zijn zin geven omdat hij zoveel meegemaakt heeft? Of juist streng aanpakken en er geen slachtoffer van maken? Over deze dilemma’s interviewde ik pleegzorgwerker én pleegouder Saskia Kuiper en pleegmoeder Gojah Azijnman.

‘Het kost tijd om je pleegkind te leren kennen’

‘Als je inzicht hebt in wat je pleegkind heeft meegemaakt, realiseer je je wat voor gevoel en gedrag daarbij kan horen. Dan lukt het vaak beter om ermee om te gaan.’ Dit vertelt Saskia Kuipers pleegouders in spe tijdens de STAP-training.

Pleegmoeder Gojah Azijnman is het daarmee eens, maar wil tegelijkertijd niet in het verleden van haar pleegzoon (3) blijven hangen. ‘Negatief gedrag moet je proberen te veranderen, waar het ook door wordt veroorzaakt. Ik denk dat het anders nooit goed komt met een kind.’

Om pleegouders voor te bereiden op gedrag van pleegkinderen worden tijdens de STAP-training de ontwikkelfases en levensloop van pleegkinderen besproken. Welke redenen zijn er voor uithuisplaatsing en welke gevoelens hebben kinderen daarbij? Woede, verdriet, schaamte, misschien zelfs schuldgevoel? Omdat je vader vastzit, omdat je misbruikt bent of je in de steek gelaten voelt?

En welk gedrag past er bij die gevoelens? Boos, teruggetrokken of claimend? Of past dit gedrag bij de leeftijd? ‘Verdiep je in je pleegkind. Dan zie je dat gedrag dat je in eerste instantie niet begrijpt, bij nader inzien juist passend is bij de situatie’, zegt Saskia.

In de rouw

‘Van je eigen kind weet je hoe het reageert op bepaalde situaties. Dat weet je van een pleegkind niet. Het kost tijd om elkaar te leren kennen.’

Na komst van Joël duurde het bij Saskia, haar vriend en dochtertje een jaar voordat ze als gezin hun balans weer hadden gevonden. Saskia kon de adviezen die ze al die jaren aan pleegouders gaf, nu zelf toepassen. Zoals het leven rustig, klein en voorspelbaar houden.

‘Ik ben van nature erg uithuizig, maar het eerste jaar ben ik bewust veel met Joël thuisgebleven. De eerste anderhalf jaar van zijn leven woonde Joël in een crisisgezin. In twee weken tijd ging hij over naar ons. Hij was in de rouw.’ Het was een ingrijpende periode waarin Joël Saskia claimde en veel huilde.

Vrijbrief voor driftbuien

Maar wat doe je als ingewikkeld gedrag niet stopt? Is de geschiedenis van een kind een vrijbrief voor driftbuien? Geef je hem zijn zin, onder het mom van: hij heeft al zoveel ellende meegemaakt?

Dat is een valkuil die Saskia herkent. ‘Het claimende gedrag van Joël stopte niet. Hij wilde continu gedragen worden en gooide borden op de grond tijdens het eten. Hij wilde op een gegeven moment alleen nog maar eten als hij bij mij op schoot zat. Dit tot woede van mijn driejarige dochter die natuurlijk ook mijn aandacht wilde.’

Het lukte Saskia niet om het gedrag van Joël te doorbreken. Uiteindelijk heeft ze met haar pleegzorgwerker overlegd. ‘Zij adviseerde: hou je poot stijf. Je laat hem op schoot zitten, omdat je hem zielig vindt. Maar hij zal moeten leren dat je op je eigen stoel eet. Ik zette door, en het werkte.’

Niet zielig

De geschiedenis van je pleegkind in je achterhoofd houden, signalen oppikken als gedrag echt zorgelijk wordt, maar je pleegkind niet als slachtoffer zien. Opvoeden zoals je je eigen kinderen zou opvoeden. Dat is de aanpak van Gojah Azijnman (30), pleegmoeder van de driejarige Amon.

‘Ik merkte dat mensen in mijn omgeving Amon snel zielig vonden. Op verjaardagen vroeg Amon iedereen om snoep en dan zeiden vrienden: laat hem toch, die arme jongen. Maar hij is niet zielig! Hij is slim en kan goed praten. Hij ziet er heel schattig uit, is heel lief, maar heeft ook zijn streken. Gelukkig maar trouwens.’

Als leidster in de kinderopvang weet Gojah wat leeftijdsadequaat gedrag is. Dus schrikt ze niet snel van een flinke huilbui. ‘Meestal is er bij Amon wel een aanleiding. Dat hij geen tv mag kijken of geen snoepje mag. Soms dacht ik weleens; waarom huil je zo lang? Maar peuters hebben dat soms gewoon, dan blijven ze daarin hangen. Dat hoort bij de leeftijd.’

Geen slachtoffer

Gojah merkte dat Amon gewend was om zijn zin te krijgen. ‘Hij kon erg piepen. Toch was ik streng tegen hem. Natuurlijk hou ik in mijn achterhoofd dat hij als baby gescheiden is van zijn ouders, en daarna nog een keer van een crisispleeggezin waar hij een jaar verbleef.

Hij heeft dingen meegemaakt, maar daar wil ik niet in blijven hangen. Negatief gedrag moet je proberen te veranderen, waar het ook door wordt veroorzaakt. Ik denk dat het anders nooit goed komt met een kind.

Ook het kind moet leren om het verleden los te laten. Dat lukt niet als je hem als slachtoffer blijft behandelen. Als je teveel rekening houdt met het verleden, ga je je aanpassen aan wat er is gebeurd, terwijl je moet leven in het nu.’

Weerbaarheid en zelfstandigheid staan bij Gojah op nummer één. Ze laat Amon veel zelf doen. Die zelfstandigheid heeft ieder kind volgens haar nodig: ‘Het zorgt ervoor dat hij trots is op zichzelf. Drie weken nadat hij hier kwam was Amon zindelijk. Hij kan zichzelf aankleden, de sluiting van de autostoel dichtdoen. En ook al kost het soms veel discussie en eindeloze huilbuien, als het hem lukt, dan is zijn gezicht één grote smile!’

Gedrag leren kennen

Ook Saskia kent het gedrag van haar pleegzoon inmiddels beter. ‘Ik weet nu dat hij volhardend is. Als hij huilt, omdat hij iets wil wat niet mag, dan zeg ik: ik zie dat je verdrietig bent. Soms herhaal ik dat wel tien keer. Maar ik geef hem niet zijn zin. Dat vraagt soms ontzettend veel geduld.’ Saskia volgde Video Interactie Begeleiding (VIB) om meer inzicht te krijgen in de communicatie tussen haar, haar pleegzoon en dochter. Dat hielp. ‘We zijn een paar keer gefilmd tijdens alledaagse situaties. Ik kreeg er vooral meer vertrouwen door, mede omdat ik zag dat er een gezonde interactie was tussen mijn dochter en pleegzoon.’

Omwille van hun privacy zijn de namen Joël en Amon gefingeerd.

Beeld: Pleegmoeder Gojah Azijnman, gefotografeerd door Nancy Siesling

Dit artikel verscheen in Binding 2 – 2016, blad voor pleegouders van Spirit Jeugd en Opvoedhulp.