Woede-uitbarstingen, niet praten, zelfbeschadiging en keer op keer slechte relaties aangaan. Gedrag van getraumatiseerde kinderen kan extreme vormen aannemen. Als pleegouder is het soms moeilijk dit gedrag te begrijpen. De roman ‘Een klein leven’ biedt je de kans om in het hoofd te kruipen van een getraumatiseerd kind.
Tegen de achtergrond van een succesvolle scène in New York beschrijft Hanya Yanagihara het leven van vier studievrienden: een advocaat, architect, acteur en beeldend kunstenaar. Stuk voor stuk succesvol, met een rijk sociaal leven en een bloeiende carrière.
Een van hen, Jude, kampt met een traumatisch verleden. Hij laat daar niets over los, maar zijn gedrag is kenmerkend voor zijn continue gevoel van onveiligheid: in iedere kamer speuren zijn ogen naar de dichtstbijzijnde uitgang. Overal sluit hij ramen en deuren. In beginsel maken zijn vrienden er grappen over: ieder zijn neurotische trekjes. Maar als ze geconfronteerd worden met Jude’s heftige pijnaanvallen en zijn voortdurend stilzwijgen over zijn jeugdjaren wordt duidelijk dat Jude een beladen verleden met zich meedraagt.
Jude maakt naam als topadvocaat en wordt partner bij een prestigieus kantoor. Maar zijn succesvolle carrière en de liefdevolle contacten met zijn vrienden weten de ervaringen uit zijn jeugd niet te overschaduwen. In de nacht doemen de personages uit zijn verleden in alle heftigheid op. De ergste geestelijke pijn kan hij slechts verdringen door zichzelf pijn te doen.
De onzichtbare koffer
Onder traumadeskundigen is ‘de onzichtbare koffer’ een belangrijk begrip: een metafoor voor de overtuigingen die iemand over zichzelf en de wereld heeft. De overtuiging ‘als ik niet voor mezelf zorg doet niemand dat’, verklaart bijvoorbeeld waarom getraumatiseerde kinderen soms eten verstoppen of onbenullige spullen stelen.
De overtuiging ‘ik moet hier toch weer weg’ of ‘niemand wil mij’ – die je vaak ziet bij kinderen die op veel plekken gewoond hebben –kan leiden tot onuitstaanbaar gedrag, soms totdat het pleeggezin het niet meer aankan. Het kind moet naar een andere plek. En zo heeft het kind zijn ‘gelijk’ gekregen.
Ook in Een klein leven zie je dat Jude’s overtuigingen over zichzelf zo diep in zijn brein gebrand lijken, dat hij onbewust situaties opzoekt die die overtuigingen bevestigen.
Zo verklaart Jude in het volgende fragment hoe hij – als volwassen, intelligente man – toch in een misbruikrelatie terecht komt. En hoe het hem in zekere zin zelfs een gevoel van opluchting geeft.
‘…Als hij heel eerlijk tegen zichzelf is, heeft hij het idee dat het iets onvermijdelijks is, ja zelfs heel in de verte iets van opluchting zat in het feit dat Caleb hem sloeg: vanaf het begin had hij verwacht dat zijn arrogantie, zijn idee dat hij kon krijgen wat ieder ander had, op de een of andere manier zou worden afgestraft, en hier was het dan eindelijk.
Dat krijg je ervan, zei de stem in zijn hoofd. Dat krijg je als je doet alsof je iemand bent van wie je weet dat je het niet bent, als je je inbeeldt dat je even goed bent als andere mensen…’
Liever geen vriendelijkheid
Ook in het contact met mensen die hem met warmte en vriendelijkheid omgeven, steken de gedachten van het getraumatiseerde kind de kop op:
…‘Zou het ergens niet makkelijker zijn geweest als Harold hem had verteld dat hij gelijk had, dat ze misschien nog eens goed na moesten denken over zijn adoptie? In Harolds weigering hem te laten gaan lag een toekomst waar hij geen voorstelling van had, waarin iemand hem werkelijk voor altijd wilde hebben, en dat was een realiteit die hij nooit eerder had ervaren, waarop hij niet was voorbereid, waarin hij de weg niet kende…’
Wellicht herkenbaar voor veel pleegouders, want getraumatiseerde kinderen hebben, vooral als ze net in een pleeggezin zijn, soms veel moeite met vriendelijkheid en nabijheid van pleegouders.
Hoe ga je om met een getraumatiseerde vriend?
Hanya beschrijft ook de machteloosheid van Jude’s omgeving. Moet je er bij Jude op aandringen dat hij gaat praten over zijn verleden? En hoe pak je dat aan?
Moet je hem telkens maar blijven helpen, ook als het lijkt alsof hij niet anders kan dan terugvallen in beschadigend gedrag? Hoe verander je dat verwrongen, vastgeroeste zelfbeeld? Kan dat wel? Wanneer doe je als omgeving het juiste? En bestaat het juiste wel?
Hanya leidt je stap voor stap door de donkerste wegen van het leven en het brein van een getraumatiseerd kind. Tegelijkertijd beschrijft ze de enorme kracht van vriendschap en de waarde van er simpelweg te zijn voor de ander.
Een klein leven is een verhaal van extremen, dat onder lezers en recensenten uiteenlopende – positieve en kritische – reacties opgeroepen heeft, maar niemand onaangeroerd laat.
Een klein leven (oorspronkelijke titel: A little life)
Hanya Yanagihara
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
752 pagina’s
Dit artikel werd gepubliceerd op pleegouder.jeugdformaat.nl, de website voor pleegouders van jeugdhulporganisatie Jeugdformaat in Haaglanden en omgeving.
